Gmina Sztum. Biała Góra - to tu jest kluczowe miejsce dla Wisły i Nogatu

W Białej Górze znajduje się zespół śluz rozdzielających Wisłę (dawną Leniwkę) i Nogat. Śluza na Nogacie nazywana jest Wodnym Zamkiem z powodu neogotyckich wież wieńczących wybudowaną w latach 1852-1879 zaporę. Ale nie tylko z powodów architektonicznych śluzę i całą Białą Górę warto odwiedzić. Przed II wojną światową to właśnie w Białej Górze stykały się granice Polski, Niemiec i Wolnego Miasta Gdańska.

13 lipca 1930 roku na wzgórzu we wsi odsłonięto uroczyście Westpreussenkreuz - granitowy krzyż o wysokości 8 metrów, mający być wedle ówczesnych twórców znakiem wiary mieszkańców Prus Wschodnich w ponowne bezpośrednie połączenie z resztą Niemiec, od których tę prowincję Rzeszy oddzielało polskie Pomorze.

Wróćmy do śluzy. Zespół budowli hydrotechnicznych ma w Białej Górze długą historię. Około 1550 roku prawie 90 proc. wód wiślanych spływało Nogatem. W XVI wieku lustro wody zaczęło się obniżać grożąc wyschnięciem rzeki. Aby temu zapobiec miasta Gdańsk i Elbląg dążyły do regulacji układu nurtu rzecznego. W 1553 roku przekopano kanał pod Biała Górą. Zabieg ten uratował Nogat przed wyschnięciem spowodował jednak sytuację gdzie większość wód zaczęła płynąć Nogatem natomiast na odcinku Biała Góra – Gdańsk Wisła przestała być żeglowna. Sytuacja ta nie była komfortowa ani dla mieszkańców Gdańska ani mieszkańców miejscowości położonych nad Nogatem. W 1612 roku podjęto decyzję o budowie tamy, która uregulować miała podział wód Wisły i Nogatu w stosunku 2:1. Tama spełniała swoje zadanie do połowy XVII wieku kiedy podczas wojen szwedzkich została zniszczona. Zakłóciło to ponownie układ stosunków wodnych. W 1848 roku zatwierdzono projekt, który zakładał przeniesienie odgałęzienia Nogatu od Wisły 4 kilometry poniżej Białej Góry do miejscowości Piekło – przekopując kanał i wznosząc drewniany jaz przeciw krze lodowej oraz system wałów przeciwpowodziowych. Uzyskano tym sposobem podział wód pomiędzy Wisłą i Nogatem w stosunku 4:1. Kolejne radykalne decyzje zapadły w 1888 roku po przerwaniu wału przeciwpowodziowego i zalaniu kotliny elbląskiej. W latach 1889 – 1895 uregulowano ujście Wisły wykonując tzw. przekop oraz odcinając Wisłę Elbląską (Szkarpawę) i Wisłę Gdańską (Martwą Wisłę). W 1900 roku postanowiono wykonać regulację Nogatu. Rzekę skanalizowano przyjmując, że szlak winien umożliwiać ruch statków o nośności 40 ton, długości 55 m, szerokości 8 i zanurzeniu 1,6 metra. Stały poziom wód Nogatu zapewniają trzy stopnie wodne: Michałowo, Rakowiec i Szonowo. Obecny stan węzła wodnego w Białej Górze ukształtował się w XIX-XX w. Z połowy XIX w. pochodzi tzw. wielki upust – najstarszy element węzła. Prace przy budowie właściwego, obecnie eksploatowanego stopnia rozpoczęto w sierpniu 1912 roku, zakończono w 1915 roku. Najpóźniej powstała obecnie nieużywana mała śluza w ujściu Liwy do Nogatu wybudowana w latach trzydziestych XX wieku.

Obecnie Białą Góra to mekka dla wodniaków. Istnieje tu stanica do której cumować mogą małe jachty, statki pasażerskie, kajaki oraz łodzie. Od strony lądu można do niej dojść ścieżką pieszą prowadzącą od strony parkingu zlokalizowanego przy drodze wojewódzkiej nr 603. Na terenie obiektu znajduje się hangar zimowy przeznaczony na sprzęt wodny oraz baza wodniacka będąca zapleczem socjalnym dla żeglarzy i kajakarzy. Przystań jest idealnym miejscem postojowym dla turystów zmierzających drogą wodną zarówno od strony Tczewa i Malborka w kierunku południowym, jak również od strony Kwidzyna w kierunku północnym.

Białą Górę koniecznie powinni także odwiedzić miłośnicy przyrody. Znajdujący się tu rezerwat florystyczny jest najdalej położonym na północy Polski rezerwatem roślin stepowych. Ochroną objęte są zbiorowiska roślin kserotermicznych (ciepłolubnych) na fragmentach odsłoniętych stromych zboczy wzdłuż prawego brzegu Wisły.

Warto wybrać się tutaj w trakcie wiosennych wypraw.