Obrońcy polskości, twórcy, naukowcy, rekordzista szybownictwa... Są związani ze Sztumem!

Franciszek Barcz (1892-1939) – polski działacz narodowy i oświatowy na Powiślu, Warmii i Mazurach, organizator szkół polskich na tych terenach.

Po I wojnie światowej podjął pracę w Pomorskim Urzędzie Wojewódzkim w Toruniu jako naczelnik Wydziału Rent. W okresie plebiscytu związanego z przyłączeniem Warmii i Mazur do Polski został przedstawicielem Wojewódzkiego Komitetu Plebiscytowego. Po negatywnym wyniku plebiscytu został nauczycielem języka polskiego w Toruniu. W listopadzie 1920 przeprowadził się na Powiśle. Tam kierował oddziałem Związku Polaków jako sekretarz okręgu, a następnie piastował funkcję wiceprzewodniczącego Rady Miejskiej w Sztumie. W latach 1925–1927 został prezesem Związku Towarzystwa Młodzieżowego w Prusach Wschodnich. Na początku 1939 został aresztowany, a następnie wysiedlony z Prus Wschodnich. W listopadzie 1939 został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Stutthofie i tam w grudniu zamordowany.

Andrzej Bianga (ur. 23 marca 1959 roku w Gdyni) – polski piłkarz i trener. W 2008 i w latach 2015–2017 był trenerem reprezentacji Polski w futsalu. W swojej karierze był również selekcjonerem, powstałej w 1946 roku, Olimpii Sztum

Robert Bilitewski (1859-1935) – ksiądz katolicki, doktor filozofii, działacz narodowy na Warmii.

Po ukończeniu gimnazjum w Olsztynku odbył studia filozoficzno-teologiczne w Liceum Hosianum w Braniewie i Kolegium Polskim w Rzymie. Święcenia kapłańskie przyjął 5 marca 1886 roku. Był wikariuszem w Benowie na Powiślu, Barczewie, Biskupcu (1890), Sztumie i Dzierzgoniu (1891), a od 1894 administratorem parafii w Gryźlinach.

Przez wiele lat współpracował z „Gazetą Olsztyńską”. Do 1914 był współorganizatorem Towarzystwa Czytelni Ludowych na Warmii, protestował przeciwko zniesieniu nauki religii w języku polskim. Za swoją propolską działalność został pozbawiony funkcji lokalnego inspektora szkół. Współuczestniczył w zakładaniu Banku Ludowego w Olsztynie. Brał udział w wiecach plebiscytowych, napisał pieśń „Jeszcze Warmia nie zginęła” (11 zwrotek na melodię Mazurka Dąbrowskiego). Współpracował z Polsko-Katolickim Towarzystwem Szkolnym na Warmię.

Rodzina Donimirskich - polscy ziemianie, właściciele majątku ziemskiego w podsztumskim Czerninie. Do najsłynniejszych przedstawicieli rodu, bardzo zasłużonego dla utrzymania polskości na Powiślu, należą: Bogumiła Donimirska (1816-1914) – polska działaczka społeczna i oświatowa, ziemianka. Patronowała licznym polskim stowarzyszeniom patriotycznym i oświatowym; Kazimierz Donimirski (1880-1947) – działacz narodowy i społeczno-oświatowy na Powiślu. Organizował kółka rolnicze, towarzystwa oświatowe, banki ludowe. Prezes okręgu Związku Polaków w Niemczech na Powiślu i wiceprezes centrali w Berlinie, delegat na Polski Sejm Dzielnicowy w Poznaniu (1918), prezes i członek rady nadzorczej Banku Ludowego w Sztumie, prezes Warmińskiego Komitetu Plebiscytowego. W latach 1922-1934 prezes Związku Spółek Warmińskich na Powiślu, od 1923 członek rady nadzorczej Związku Polskich Spółdzielni w Niemczech. W maju 1939 został przez hitlerowców pozbawiony majątku i wysiedlony z Niemiec do Polski. Wojnę przeżył pracując dorywczo w rolnictwie pod nazwiskiem Brochwicz. Współpracował z polską partyzantką w Puszczy Kampinoskiej. W 1945 wrócił do Sztumu, gdzie pracował w starostwie oraz założył spółdzielnię spożywców i spółdzielnię mleczarską; Witold Brochwicz-Donimirski (1874-1939) - zamordowany w niemieckim obozie koncentracyjnym Sachsenhausen-Oranienburg – polski działacz polityczny, społeczny i oświatowy. W 1900 roku został właścicielem majątku Czernin. Jako właściciel doprowadził majątek do rozkwitu i stanowił przykład dla okolicznych rolników. Brał udział w założeniu Banku Ludowego w Sztumie, w plebiscycie i działał w licznych polskich organizacjach. W 1939 aresztowany przez Gestapo i osadzony w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen; Olgierd Donimirski (1913–2004), działacz społeczny i gospodarczy; Stanisław Donimirski (1928-2012) – polski chemik, były pracownik Wojskowej Akademii Technicznej. Honorowy obywatel Sztumu.

Maksymilian Golisz (ur. 18 października 1906 w Wielu, zm. 1 kwietnia 1943 w Brandenburgu) – nauczyciel, działacz polonijny.

W sierpniu 1934 roku reprezentował szczecińską Polonię na II Światowym Kongresie Polaków z zagranicy. Kierował tutejszą polską szkołą. W sierpniu 1934 r. został pozbawiony możliwości nauczania i przeniósł się do Berlina, tam kierował Towarzystwem Szkolnym "Oświata". W połowie 1939 opracował raport o stanie ludności polskiej na Warmii.

Był wieloletnim współpracownikiem polskiego wywiadu wojskowego. Aresztowany 11 września 1939, został uwięziony w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen. Zwolniony w 1940 i wcielony do armii niemieckiej. Aresztowany został ponownie w październiku 1941, skazany na karę śmierci i stracony w więzieniu w Brandenburgu.

Na jego cześć została nazwana jedna z ulic Szczecina, Szkoła Podstawowa nr 41 w Szczecinie oraz Szkoła Podstawowa nr 2 w Sztumie. Jego imię nosi także jedna z ulic Koszalina.

Bogusław Kaczmarek (ur. 6 marca 1950 w Łodzi) – polski piłkarz i trener piłkarski, a także wieloletni mieszkaniec Sztumu.

Jako piłkarz występował w następujących drużynach: Start Łódź, MKS Hala Sportowa Łódź, MRKS Gdańsk, Polonia Gdańsk, Lechia Gdańsk, Arka Gdynia (Puchar Polski 1979), Rovaniemi PS (Finlandia), Östärtelje IF (Szwecja) oraz Pittsburgh Spirit (USA).

Pracę trenerską rozpoczął w 1984 od stanowiska szkoleniowca drużyny juniorów Lechii Gdańsk (do 1992) oraz asystenta trenera drużyny seniorów (do 1989). W latach 1989-1992 jako pierwszy trener prowadził drużynę seniorów Lechii. Następnie trener Stomilu Olsztyn (1992-1993), Zawiszy Bydgoszcz (1993) i ponownie Stomilu (1993-1995), z którym awansował do pierwszej ligi. W latach 1995-1996 pracował w Sokole Tychy jako główny trener oraz trener-koordynator. W 1997 prowadził drużynę GKS Bełchatów, a następnie, od 1997 do 1998 Petrochemię Płock (obecnie Wisła). W latach 1999-2000 ponownie w Stomilu Olsztyn, gdzie pracował jako menedżer (1999) i pierwszy trener (1999-2000). W sezonie 2000-2001 (z przerwą od listopada do stycznia) prowadził drużynę GKS Katowice. Największe sukcesy odniósł jako szkoleniowiec Dyskobolii Grodzisk Wielkopolski (2001-2003). W 2003 wywalczył z tą drużyną wicemistrzostwo Polski. Od czerwca 2004 do października 2005 prowadził drużynę Górnika Łęczna. W lipcu 2006 znalazł się w sztabie szkoleniowym reprezentacji Polski jako współpracownik selekcjonera Leo Beenhakkera. Był na Euro 2008.

Władysław Jan Łęga (1889-1960) – polski duchowny rzymskokatolicki, archeolog, etnograf, historyk, krajoznawca, podpułkownik Wojska Polskiego.

W czasie I wojny światowej został zmobilizowany w 1915 do armii niemieckiej i pełnił służbę sanitariusza i kapelana na Litwie. Zdemobilizowany, od 1916 był wikariuszem w Grucznie. W styczniu 1918 ponownie powołany do wojska – został sanitariuszem na froncie zachodnim, gdzie dostał się do niewoli amerykańskiej. Po zwolnieniu został kapelanem armii gen. Hallera we Francji, z którą powrócił do Polski w 1919.

Przebył szlak bojowy na Wołyniu wraz z 49 pułkiem Strzelców Kresowych. W marcu 1920 był działaczem plebiscytowym na Powiślu, następnie działał kolejno jako kapelan szpitalny w Grudziądzu, Krakowie, kapelan szpitala polowego w Mirze i kapelan wojskowy w Katowicach. Ukończył studia z archeologii i etnografii z etnologią na Uniwersytecie Poznańskim, zakończone obroną w 1928 pracy doktorskiej. Od 1 lipca 1921 do września 1939 był administratorem parafii w Grudziądzu. W mieście tym założył Koło Historyczne poświęcone dziejom regionu. Działał w Towarzystwie Naukowym w Toruniu i od 1923 był redaktorem jego wydawnictw, był członkiem PAU i Komisji Archeologicznej PTPN.

W czasie II wojny światowej ukrywał się przed Niemcami we Lwowie i w okolicach Tarnowa. W 1945 krótko przebywał w Radzyniu Chełmińskim, a następnie został proboszczem parafii NMP Gwiazdy Morza w Sopocie, osiągając godność prałata.

Feliks Morawski (1861-1929) – doktor medycyny, działacz społeczno-oświatowy na Powiślu.

Gimnazjum ukończył w Chełmie, studia medyczne w Niemczech. W 1891 osiedlił się w Sztumie, gdzie pracował jako lekarz powiatowy. Przez wiele lat odgrywał ważną rolę w ruchu polskim na Powiślu: piastował szereg funkcji społecznych. W okresie międzywojennym był członkiem zarządu i pierwszym kierownikiem Banku Ludowego w Sztumie, prezesem kółka śpiewaczego i oddziału Związku Polaków w Niemczech. Z ramienia ludności polskiej wchodził do rady miejskiej oraz sejmiku powiatowego. Wszystkie swoje dzieci wychował w duchu patriotyzmu, a dom jego był przez wiele lat jednym z ośrodków życia polskiego na Powiślu. Na pamiątkę jego działalności w Sztumie jedna z ulic nazwana jest jego imieniem.

Teofil Florian Potowski (1870-1946) – działacz polonijny na Powiślu.

Z zawodu był młynarzem. Przed I wojną światową przebywał 6 lat na emigracji zarobkowej we Francji, potem wrócił do Sztumu i brał aktywny udział w ruchu polskim jako członek Komitetu Plebiscytowego w Kwidzynie (1919) oraz dwukrotny delegat ludności polskiej do Paryża. Po plebiscycie działał w Związku Polaków w Niemczech, kandydował do sejmu pruskiego z ramienia ludności polskiej. Z chwilą wybuchu wojny II wojny światowej został aresztowany przez Niemców. Przeżył wojnę, zmarł w Sztumie, pochowany na cmentarzu przy ul. Domańskiego.

Ferdinand Schulz (1892-1929) – niemiecki konstruktor lotniczy, lotnik sportowy, szybownik i instruktor szybownictwa.

11 maja 1924 roku podczas II Zawodów Szybowcowych Wybrzeża w Rossitten, Schulz na szybowcu „FS 3” leciał 8 godzin i 42 minuty, co było podówczas rekordem świata.

Jesienią 1925 roku niemiecka grupa lotników została zaproszona na III Ogólnorosyjskie Zawody Szybowców, które odbywały się w dniach od 1 do 10 października na Krymie. Do tej grupy należał również Ferdinand Schulz, który leciał na szybowcu wyczynowym „Moritz”. Na tym szybowcu ustanowił Schulz w dniu 2 października na Krymie nowy rekord świata w locie długodystansowym, który trwał 12 godzin i 6 minut. 3 czerwca 1926 roku Schulz razem z Heinzem Reichardtem przebywali w powietrzu 9 godzin i 21 minut. Dopiero w roku 1937, w Sylt został ten rekord poprawiony przez Ernsta Jachtmanna i Flossdorfa na szybowcu „RM 4” do 13 godzin i 59 minut.

Najciekawsze loty udawały mu się na terenie rodzinnym – w Wielbarku. Pewnego majowego dnia 1928 r. wiał silny wiatr północno-zachodni z prędkością 14m/sek., który podniósł Schulza na wysokość 650 m, zdecydował się odwiedzić Malbork - przeleciał nad nim na wysokości 150 m. Był to pierwszy lot w historii szybownictwa, który odbył się nad miastem.

16 czerwca 1929 roku, pilotując samolot „Marienburg” do Sztumu na uroczystość odsłonięcia pomnika lotników (gdzie miał zrzucić wieniec), rozbił się razem z Bruno Kaiserem na sztumskim rynku. Na miejscu wypadku postawiono kamień z inskrypcją.

Marian Eugeniusz Szarmach (ur. 28 grudnia 1939 roku w Łasinie) – polski filolog klasyczny, profesor nauk humanistycznych, wykładowca w Katedrze Filologii Klasycznej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Ukończył Liceum Ogólnokształcące w Kwidzynie. W 1963 ukończył na UMK studia z filologii klasycznej. W latach 1963–1968 pracował w Liceum Ogólnokształcącym w Sztumie. Uczył tam języka polskiego i historii oraz kierował internatem. W 1965 rozpoczął współpracę z UMK, gdzie w 1967 został asystentem w Katedrze Filologii Klasycznej. W tym samym roku zamieszkał na stałe w Sztumie. W 1971 obronił na UMK doktorat z tragedii greckiej, a w 1978 uzyskał habilitację. Współpracował ze sztumskim biuletynem "Solidarności". 11 maja 1990 uzyskał tytuł naukowy profesora nauk humanistycznych.

Jest członkiem Polskiej Akademii Umiejętności oraz Komitetu Nauk o Kulturze Antycznej PAN.

15 stycznia 2010 został pierwszą osobą odznaczoną medalem "Zasłużony dla Ziemi Sztumskiej".

Wojciech Topoliński (1885-1940) – polski franciszkanin konwentualny. Był profesorem teologii w Międzynarodowym Kolegium Serafickim w Rzymie i postulatorem beatyfikacji królowej Jadwigi. Aresztowany przez Niemców listopadzie 1939 r. w Gdańsku. Zginął śmiercią męczeńską w Sztumie, zamordowany 19 kwietnia 1940 roku.

Florian Wichłacz (1908-1984) – polski nauczyciel, działacz społeczny i polityk, poseł na Sejm PRL II, III, IV, V i VI kadencji.

Pochodził z rodziny kolejarskiej, był synem Wawrzyńca i Katarzyny z domu Wojciechowskiej. W kwietniu 1914 podjął edukację w niemieckiej szkole powszechnej w Bydgoszczy, którą w lutym 1920 przekształcono w szkołę ćwiczeń Państwowego Seminarium Nauczycielskiego w Bydgoszczy. Ukończył ją w 1922 i kontynuował naukę w SN, którego absolwentem został w czerwcu 1927. Od sierpnia 1935 uczył w Szkole Polskiej w Postolinie. Działał w organizacjach polonijnych i współpracował z polską prasą. W sierpniu 1939 został aresztowany przez Gestapo. Osadzono go w więzieniu w Sztumie, a podczas II wojny światowej więziono w obozach koncentracyjnych w Hohenbruch, Stutthofie, Sachsenhausen i Mauthausen-Gusen. Po powrocie organizował szkoły w Sztumskiej Wsi i Postolinie, do 1956 pełniąc funkcję kierownika.